O określeniu ustroju decyduje jego całokształt. Pojedyncze cechy nie warunkują określenia ustroju.
W Polsce Ludowej był socjalizm, mimo że istniały istotne różnice w stosunku do pozostałych państw Bloku Wschodniego. Najważniejszą z nich było istnienie na szeroką skalę prywatnego rolnictwa, które nie zostało uspółdzielczone tak jak we wszystkich innych krajach Bloku Wschodniego. Istnienie prywatnego rolnictwa samo jest sprzeczne z ideami socjalizmu, ale to ogół stosunków gospodarczych decydował o tym, że ustrój Polski Ludowej był socjalizmem. Otoczenie gospodarcze prywatnego rolnictwa było uspołecznione: rolnik kupował maszyny państwowej produkcji za pośrednictwem państwowego przedsiębiorstwa handlu, wynajmował maszyny z kółek rolniczych, zaopatrywał się w gminnych spółdzielniach, sprzedawał produkty gminnym spółdzielniom i przedsiębiorstwom państwowym, korzystał z państwowych ośrodków postępu rolniczego. Dlatego też mimo prywatnego rolnictwa ustrój Polski Ludowej był socjalizmem.
Podobnie jest z kapitalizmem. To oczywiste, że własność państwowa, obowiązkowe ubezpieczenia społeczne i zdrowotne, podatki dochodowe, różne regulacje i urzędy sprawujące nadzór są sprzeczne z ideami kapitalizmu. Kapitalizmu w pełni nigdzie na świecie nie ma, ale ogół stosunków gospodarczych jasno wskazuje że w Polsce jest kapitalizm.
Sam kapitalizm ma różne oblicza. Inaczej wygląda on w krajach skandynawskich, gdzie są duże zabezpieczenia socjalne. Inaczej wygląda w Bangladeszu, gdzie jest ogromny wyzysk pracowników z którego korzystają korporacje zachodnie. Inaczej wygląda na Ukrainie, gdzie oligarchowie są ponad władzami państwowymi i tworzą układy przestępcze. Inaczej wygląda w Niemczech, które żerują na słabości gospodarek innych krajów. Mimo znaczących różnic w sytuacji poszczególnych krajów, wszędzie tam jest kapitalizm.
Uwarunkowania w Polsce wskazujące że mamy kapitalizm są następujące:
- Ogólne stosunki gospodarcze są stosunkami wolnorynkowymi.
- Większość podmiotów na rynku to podmioty prywatne. W wielu dziedzinach funkcjonowanie podmiotów i instytucji państwowych jest uzależnione także od prywatnych firm. Przykładowo, urząd nie jest w stanie działać jeżeli nie kupi papieru od prywatnej firmy.
- Liczba przedsiębiorstw państwowych i spółek Skarbu Państwa jest niewielka. Spółek jednoosobowych Skarbu Państwa jest jeszcze mniej.
- Ostały się tylko dwa pełne państwowe monopole: Totalizator Sportowy i Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo.
- Istnieje pełna swoboda działalności gospodarczej. Każdy może założyć firmę i ją prowadzić, choćby nawet nie posiadał do tego odpowiednich umiejętności czy cech osobowościowych. Byle „Janusz biznesu” może założyć firmę, choćby był wcześniej karany za różne przestępstwa.
- Istnieje ogólna swoboda kształtowania cen.
- Istnieje pełna swoboda zawierania umów. Podmioty na rynku mogą zawszeć dowolną umową, dowolnie obwarowaną, o dowolnym przedmiocie umowy.
- Istnieje ogólna swoboda handlu, w tym nieruchomościami. Sprzedać i kupić można niemal wszystko, włącznie np. z niebezpiecznymi odpadami.
- Mienie społeczne nie jest w przepisach ogólnych szczególnie traktowane wobec własności prywatnej. Przykładowo, za kradzież własności państwowej nie dostaniemy wyroku wyższego tylko dlatego, że była to własność państwowa a nie prywatna.
- Swoboda działalności gospodarczej nie jest szczególnie ograniczana nawet w usługach publicznych. W przypadku licencji każdy spełniający warunki może ją dostać, a działalności koncesjonowanej, gdzie obowiązuje uznaniowość, jest niewiele.
