Lewica Narodowa: Przewodnik po Berlinie (cz. 5/8): upamiętnienia NRD i FCA

Część piąta przewodnika po mieście Berlin w Niemczech została poświęcona upamiętnieniom związanym z ustrojem Niemiec Demokratycznych, Niemiec Wschodnich, tudzież w pełnej nazwie Niemieckiejkiej Republiki Demokratycznej. Powinniśmy czuć więź ideową z okresem, kiedy Niemcy miały ustrój społeczno-gospodarczy zbliżony do Polski Ludowej. Stąd też osobna część przewodnika jest właśnie o miejscach pamięci poświęconych bohaterom narodowym Niemiec Demokratycznych. Uzupełniona jest też o miejsca związane z Frakcją Armii Czerwonej działającą do dzisiaj w Niemczech i wcześniej Niemczech Zachodnich.

Na zdjęciu tytułowym: Wizerunki Włodzimierza Iljicza Lenina, Fryderyka Fryderykowicza Engelsa i Karola Henryka Marksa na pociągu szybkiej kolei miejskiej jako reklama Muzeum NRD.

Części przewodnika:
Przewodnik po Berlinie (cz. 1/8): polskie upamiętnienia
Przewodnik po Berlinie (cz. 2/8): miejsca Wojska Polskiego
Przewodnik po Berlinie (cz. 3/8): upamiętnienia Luksemburg
Przewodnik po Berlinie (cz. 4/8): upamiętnienia Lenina
Przewodnik po Berlinie (cz. 5/8): upamiętnienia NRD i FCA
Przewodnik po Berlinie (cz. 6/8): polskie groby
Przewodnik po Berlinie (cz. 7/8): inne polskie miejsca
Przewodnik po Berlinie (cz. 8/8): wiadomości użyteczne i dojazd

Tak jak wspomniano w pozostałych częściach, w Niemczech nie przeprowadzono czegoś takiego jak akcja dekomunizacyjna. Usunięto ledwie kilka pomników, zmieniono kilka nazw, odmocowano kilka tablic, jednak skala tego jest zupełnie niewspółmierna do tego, co zrobiono w Polsce. Za każdym razem w Niemczech spotykało się to z czynnym sprzeciwem, a ponadto nie było przy tym konsekwencji, np. pomnik Ernesta Talmana usunięto w Pozdawilku (Pasewalk), ale już zostawiono w Berlinie.
W Berlinie usunięto tylko trzy pomniki odnoszące się do Niemiec Demokratycznych. Pierwszy jest to Pomnik Włodzimierza Lenina, opisany w poprzedniej części przewodnika, rozebrany 13 listopada 1991. Drugi to Pomnik Oddziałów Bojowych Klasy Robotniczej rozebrany 28 lutego 1992, a trzeci to miejsce pamięci dla poległych na granicy państwowej z Berlinem (Zachodnim) żołnierzy Oddziałów Granicznych NRD, rozebrane 4 października 1994. Rozbiórki dokonywały się głównie w krótkim okresie po zajęciu Niemiec Wschodnich, wszelkie późniejsze próby spotykały się już z głośniejszym sprzeciwem i nie dochodziły do skutku.

Pomnik Karola Marksa i Fryderyka Engelsa
(Marx-Engels-Denkmal)

Jedno z obowiązkowych miejsc przy zwiedzaniu Berlina. Pomnik odsłonięto 4 kwietnia 1986, na jego tle znajdował się Pałac Republiki – siedziba Izby Ludowej, obecnie ten modernistyczny budynek nie istnieje. 27 września 2010 pomnik wraz z płaskorzeźbami został przeniesiony nieco na ubocze Forum w związku ze stawianiem linii kolei podziemnej, co trwa do chwili obecnej (sierpień 2018). Wydaje się więc mocno sprężone na ciasnym placyku. Planowane jest przywrócenie go w pierwotne miejsce po skończeniu prac. Wszelkie ruchy i przedsięwzięcia dotyczące Pomnika Marksa i Engelsa są szeroko komentowane w Niemczech.

Miejsce: Forum Karola Marksa i Fryderyka Engelsa (Marx-Engels-Forum)

Pomnik Ernesta Talmana
(Ernst-Thälmann-Denkmal)

Pomnik jest jedną z bardziej charakterystycznych pamiątek po Niemczech Demokratycznych. Tworzy całość z parkiem, towarzyszącymi 1332 mieszkaniami i zabudowaniami usługowymi. Zespół otwarty 16 kwietnia 1986 z okazji 100 urodzin Ernesta Jana Fryca Janowicza Talmana. W latach 90. pomnik chciano zburzyć, a nazwę parku zmienić (nie podano przedkładki nowej nazwy). Jednak pomnik udało się obronić, a w 1997 roku większość mieszkańców parku opowiedziało się przeciwko zmianie nazwy.
Pomnik jest zaniedbany i niszczony przez grafficiarzy, nie jest na bieżąco utrzymywany. Na 2020 rok jest założone jego całkowite odnowienie, wyczyszczanie, pozbycie się rdzy itp.

Miejsce: Park Ernesta Talmana (Ernst-Thälmann-Park)

Pomnik Karola Marksa
(Karl-Marx-Erinnerungsstätte)

Karol Henryk Marks przebywał w Strzałowie (Stralau) jako student Uniwersytetu Berlińskiego od brzeźnia do jesieni 1837 roku, zgodnie z zaleceniem lekarza dla poprawienia swojego stanu zdrowia, gdyż panowały tutaj warunki zbliżone do wiejskich. Obszar wówczas nie był w granicach Berlina, ale był na tyle blisko że Marks mógł docierać tutaj pieszo z Berlina. W 1890 roku do Strzałowa przybywają robotnicy z Hamburga, którzy pod wpływem idei Karola Marksa i Fryderyka Engelsa przeprowadzają w 1901 roku w Strzałowskiej Hucie Szkła udany i wielki na całe Niemcy „strajk wytwórców butelek”. Na pomniku znajduje się płaskorzeźba z twarzą Karola Marksa, a po drugiej stronie cytat z „Tez o Fejerbachu”: „Filozofowie rozmaicie tylko interpretowali świat; idzie jednak o to, aby go zmienić.” („Die Philosophen haben die Welt nur verschieden interpretiert, es kommt aber darauf an, sie zu verändern.”). Na odwrocie umieszczone są dwie sceny. Pierwsza scena przedstawia spotkanie Karola Marksa z młodoheglistami w pobliskim barze. Natomiast druga przedstawia strajk w 1901 roku. Pomnik odsłonięto 1 października 1964.

Miejsce: Stary Strzałów 18 (Alt-Stralau 18)

Popiersie Karola Marksa
(Karl-Marx-Büste)

Popiersie umieszczono na placu przy Alei Karola Marksa. Wcześniej było ono na Uniwersytecie Berlińskim, gdzie Karol Marks studiował w latach 1836-1840. W 1983 roku na Uniwersytecie umieszczono nowe popiersie, a dotychczasowe umieszczono przy alei jego imienia, której pierwotną nazwą jest Ulica Wielka Frankfurcka (Große Frankfurter Straße).

Źródło: OTFW, Wikimedia Commons
Miejsce: Plac Strusiogórski (Strausberger Platz)

Dawny Pomnik Oddziałów Bojowych Klasy Robotniczej
(Denkmal für die Kampfgruppen der Arbeiterklasse)

Oddziały Bojowe Klasy Robotniczej to pracownicy przedsiębiorstw, którzy ochotniczo po pracy pełnili służbę wojskową. Brali udział w szkoleniach, w razie wyjątkowych sytuacji mieli wspomagać Narodową Armię Ludową, obronę cywilną lub Policję Ludową. Nadzór sprawowało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych. Pomnik im poświęcony został odsłonięty 15 września 1983. Rozwiązanie Oddziałów Bojowych Klasy Robotniczej zarządzono w grudniu 1989, jeszcze przed zajęciem Niemiec Wschodnich. Jako pomnik kojarzony z zajętymi Niemcami Wschodnimi został rozebrany 28 lutego 1992, nie bez sprzeciwu. W muzeum zachowała się wyłącznie postać chłopca z kwiatami sprzed płaskorzeźby. Pozostałości po pomniku zostały prawdopodobnie użyte do postawienia bramy parku w miejscu przed byłym pomnikiem.

Miejsce: Park Ludowy Góra Przemysławska (Volkspark Prenzlauer Berg)

Dawne miejsce pamięci dla poległych na granicy państwowej z Berlinem (Zachodnim) żołnierzy Oddziałów Granicznych NRD
(Gedenkstätte für die an der Staatsgrenze zu Berlin (West) gefallenen Soldaten der Grenztruppen der DDR)

Miejsce pamięci stało w okolicy miejsca, gdzie poległ Reginald Paweł Hun, wschodnioniemiecki pogranicznik. W 1962 roku został wybudowany tunel do piwnic jednego z budynków. Wejście w budynku od strony zachodniej było już zamurowane, parter i piwnica opuszczone, wyższe piętra wciąż były zamieszkane. Reginald Hun pełnił służbę w tym przygranicznym obszarze 18 czerwca 1962. Rudolf Miller chciał przeprowadzić na zachód swoją rodzinę: żonę, syna, córkę i szwagierkę. Wyszedł ukrytym tunelem i po wyjściu z budynku był widziany przez Huna. Następnie Miller powrócił z rodziną, wobec czego Hun rozpoczął jego legitymowanie, na co Miller wyjął broń i z niewielkiej odległości strzelił w klatkę piersiową Huna. Rodzinie i samemu Millerowi udało się przejść tunelem na zachód. Po tak zwanym zjednoczeniu Rudolf Miller został uznany za winnego „nieumyślnego morderstwa” i ostatecznie skazany… na rok więzienia w zawieszeniu. W Niemczech Wschodnich Hun był traktowany jak bohater, jego morderców nazwano faszystowskimi bandytami. Pierwszy pomnik ustawiono 12 stycznia 1963 (zobacz zdjęcie). Kwiaty w tym miejscu 14 czerwca 1972 złożył Fidel Alejandro Angelowicz Kastro Ruz. W 1973 roku postawiono nowy, godniejszy pomnik (na zdjęciu niżej w roku 1986), z przesłaniem „Wasza śmierć jest naszym zobowiązaniem”. Pomnik ten był poświęcony wszystkim poległym żołnierzom Oddziałów Granicznych na granicy z Berlinem Zachodnim – wówczas 7, a od 1980 roku 8 żołnierzom: kpr. Reginald Hun (zm. 1962), wachm. Helmut Just (zm. 1952), kpr. Jerzy Szmidtchen (zm. 1962), kpr. Piotr Gering (zm. 1962), kpr. Egon Szulc (zm. 1964), kpr. Zygfryd Widera (zm. 1963), kpr. Rolf Henniger (zm. 1968), kpr. Ulryk Sztejnhauer (zm. 1980). Rozebrano go 4 października 1994 na fali rozliczeń z pogranicznikami z Niemiec Wschodnich. Jest trzecim rozebranym pomnikiem kojarzonym z Niemcami Demokratycznymi. Jeszcze w 2008 roku było widać podstawę po rozebranym pomniku, obecnie nie ma już żadnych śladów, a miejsce jest nowo zabudowywane. W okolicy miejsca, przy byłej granicy, stoi tablica dla zwiedzających objaśniająca dzieje miejsca.

Źródło: Bundesarchiv, Bild 183-1986-0813-027 / Peer Grimm / CC-BY-SA 3.0

Miejsce: Ulica Strzelecka 26 (Schützenstraße 26)

Pomnik Spartakusa
(Spartakus-Denkmal)

Pomnik stoi w miejscu domu, w którym 1 stycznia 1916 założono Grupę Spartakusa, zarodek przyszłej Komunistycznej Partii Niemiec. W Grupie działali m.in. Karol Libknecht i Róża Luksemburg. Pomnik postawiono w 1977 roku. Wcześniej w tym miejscu było upamiętnienie w kształcie ściany i nosiło nazwę Miejsce Pamięci Spartakusa (Spartakus-Gedenkstätte), odsłonięte 8 listopada 1958 roku z okazji 40. rocznicy Rewolucji Listopadowej (zobacz zdjęcie). Na Pomniku znajduje się cytat Karola Libknechta: „Spartakus, to nazwa ognia i ducha, to nazwa duszy i serca, woli i czynu rewolucji proletariatu” („Spartakus, das heisst Feuer und Geist, das heisst Seele und Herz, Wille und Tat der Revolution des Proletariats”). Po 2009 roku w związku kapitalistyczną zabudową mieszkaniową, pomnik zachowano, ale przesunięto go na zamknięte podwórze. Aby go zobaczyć, trzeba wiedzieć że takowy istnieje – nie przypomina przypadkowym przechodniom o dziejach miejsca. Na podwórze wchodzi się po wybraniu na domofonie przycisku „pomnik”…

Źródło: Dziennik Młody Świat
Miejsce: Ulica Szosowa 121 (Chausseestraße 121)

Pomnik Brygad Międzynarodowych
(Gedenkstätte der Deutschen Interbrigadisten)

Niemcy Wschodnie otaczały czcią oczywiście bojowników Brygad Międzynarodowych w hiszpańskiej wojnie domowej 1936-1939, co ma duże znaczenie wobec ówczesnej walki z faszyzmem. Pomnik został odsłonięty w 1968 roku.

Źródło: Marek Sliwecki, Wikimedia Commons
Miejsce: Park Ludowy Gaj Fryderyka (Volkspark Friedrichshain)

Kamień Węgielny Pomnika Karola Libknechta
(Grundstein eines Denkmals für Karl Liebknecht)

W tym miejscu 1 trawnia 1916 na zgromadzeniu pierwszomajowym przemawiał Karol Paweł August Fryderyk Wilhelmowicz Libknecht, opowiadając się za walką przeciwko imperialistycznej wojnie i za pokojem. Skończyło się to jego natychmiastowym zatrzymaniem przez policję. Róża Luksemburg, która była wówczas z nim, o dziwo nie została razem z nim zatrzymana. Kamień odsłonięto 13 sierpnia 1951 roku w 80 urodziny Karola Libknechta. Wówczas granica państwowa Niemiec Wschodnich w Berlinie była wyłącznie wymalowana. Ostatecznie pomnik Karola Libknechta nigdy nie stanął na kamieniu węgielnym. Po postawieniu Antyfaszystowskiego Wału Ochronnego (Muru Berlińskiego) znalazł się na bronowanym pasie ochronnym, do którego nikt nie miał dostępu. Wstęp na bronowany pas ochronny był zabroniony także dla pograniczników. Najbliżej mogły dojechać ciągniki, które codziennie bronowały pas ochronny, ale ich kierujący też pewnie nie mogli wychodzić w tamtym miejscu. W efekcie kamień węgielny przestał pełnić swoją funkcję, ale mimo to nie został usunięty i wciąż stał w strefie całkowitego odosobnienia (patrz poniżej zdjęcie w 1988 roku). Dopiero po zniesieniu kontroli granicznych 1 lipca 1990 kamień stał się ponownie dostępny (zobacz zdjęcie w 1990 roku). W związku z zabudową placu kamień został usunięty 22 brzeźnia 1995, początkowo do magazynów, później do miejsca czasowego pokazu. Ostatecznie powrócił na swoje miejsce 20 listopada 2003.

Źródło: Denkmallandschaft Berliner Mauer

Miejsce: Plac Poczdamski 10 (Potsdamer Platz 10)

Kamień Karola Libknechta
(Gedenkstein für Karl Liebknecht)

W tym miejscu Karol Libknecht poprowadził do walk rewolucyjnych robotników i żołnierzy 7 i 8 stycznia 1919. Kamień ustawiono w 1959 roku.

Miejsce: Ulica Mostu Saarskiego (Saarbrücker Straße)

Pomnik Karola Libknechta
(Denkmal für Karl Liebknecht)

W tym miejscu Karol Libknecht 15 stycznia 1919 poległ i został wrzucony do Jeziora Nowego (Neuer See). Pomnik odsłonięto 17 grudnia 1987, mimo że to obszar Berlina Zachodniego. Powstał w okolicznościach takich samych jak okoliczny Pomnik Róży Luksemburg i jest dziełem architektów tworzących okoliczny most przy miejscu wrzucenia do kanału Róży Luksemburg.

Miejsce: Droga Wielka (Großer Weg)

Dom Karola Libknechta
(Karl-Liebknecht-Haus)

Budynek został przejęty w listopadzie 1926 przez Komunistyczną Partię Niemiec na swoją siedzibę i takoż nazwany. 26 lutego 1933 budynek został zamknięty, a 8 brzeźnia 1933 został przejęty przez faszystowskie Oddziały Szturmowe (SA) i przemianowany. Od 1946 roku ponownie w rękach socjalistów, Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec. Dziś w dalszym ciągu należy do Lewicy (Die Linke), stanowiąc jej siedzibę.

Miejsce: Zaułek Długi Stodolny 28 (Lange Scheunengasse, obecnie Kleine Alexanderstraße 28)

Rzeźba „Karol Libknecht”
(Relief „Karl Liebknecht”)

Rzeźba z 1996 roku, odsłonięta dnia 29 października 1999 roku, znajduje się przed siedzibą Fundacji im. Róży Luksemburg. Obok niej jest Rzeźba „Róża Luksemburg”, o której napisano w poprzedniej części przewodnika.

Miejsce: Plac Kostrzyński 1 (Küstriner Platz, obecnie Franz-Mehring-Platz 1)

Pomnik Franciszka Sztencera i Ernesta Talmana
(Denkmal Franz Stenzer und Ernst Thälmann)

Pomnik mieści się na terenie byłych Zakładów Naprawczych Niemieckich Kolei Ludowych „Franciszek Sztencer” w Berlinie (Reichsbahnausbesserungswerk „Franz Stenzer” Berlin), którego teren jest obecnie ogólnodostępny. Zakładom w 1967 roku, w 100-lecie istnienia, nadano imię Franciszka Sztencera. W latach 1970. pojawił się pomysł upamiętnienia patrona przedsiębiorstwa, który załoga rozszerzyła na upamiętnienie zarówno Sztencera (jako pierwszego komunistycznego posła Sejmu Rzeszy) jak i Ernesta Talmana (jako ostatniego komunistycznego posła). Od 1991 roku zakłady likwidowano i w 1995 roku ostatecznie zamknięto. Pomnik rozwalono w 1999 roku przez wandali, ale nowy gospodarz terenu wraz z działaczami lewicowych organizacji go odtworzył i ochrania.

Miejsce: Ulica Koływańska 99 dom 20 (Revaler Straße 99 Haus 20)

Nowy Odwach – Pomnik Ofiar Faszyzmu i Militaryzmu
(Neue Wache – Mahnmal für die Opfer des Faschismus und Militarismus)

W Niemczech jest to Główne Miejsce Pamięci. Jego zakres upamiętnienia stopniowo był rozszerzany – ofiary wojen napoleońskich, I Wojny Światowej, faszyzmu, II Wojny Światowej, dyktatury. Funkcję strażnicy stracił po upadku monarchii w 1919 roku. Po II Wojnie Światowej był zniszczony, ale miejscowa ludność w dalszym ciągu wykorzystywała go w tradycyjny sposób, składając kwiaty. Po odnowieniu został otwarty 8 trawnia 1960, w niemiecki Dzień Wyzwolenia. Przywrócono znajdujący się wcześniej po środku granitowy postument, choć był lekko zniszczony. W 1969 roku, z okazji 20 rocznicy powstania Niemiec Demokratycznych, nastąpiła ponowna przebudowa. Granitowy postument został zastąpiony wiecznym ogniem w szklanym sześcianie, przed którym umieszczono urnę z prochami nieznanego żołnierza (Unbekannter Soldat) wokół ziemi z dziewięciu pól bitewnych II Wojny Światowej oraz urnę z prochami nieznanego bojownika ruchu oporu (Unbekannter Widerstandskämpfer) wokół ziemi pochodzącej z dziewięciu niemieckich obozów koncentracyjnych. Na tylnej ścianie umieszczono na kamieniu godło Niemiec Demokratycznych, a na bocznej napis „Ofiarom Faszyzmu i Militaryzmu”. Od 1 trawnia 1962 Narodowa Armia Ludowa, a dokładniej Pułk Wartowniczy „Fryderyk Engels” wystawiał przed nim stałą wartę honorową. Warta uroczyście się zmieniała i przemaszerowywała w święta państwowe i każdą środę o 14:30, co było nawiązaniem do wcześniejszych niemieckich tradycji od 1818 roku, stanowiło duże widowisko dla przyjezdnych i było przekazywane na żywo w Radiu Berlin. Nazywało się to Wielki Zaciąg Warty (Großer Wachaufzug). Całość, wraz z ówczesnym wnętrzem, widać na tym filmie.
Po zajęciu Niemiec Wschodnich przez Niemcy Zachodnie 3 października 1990 rozwiązano Narodową Armię Ludową, przez co przed Nowym Odwachem przestała być obecna stała warta honorowa oraz przestała się odbywać cotygodniowa widowiskowej zmiana (ostatnia odbyła się tydzień przed, tj. 26 września 1990). Jeszcze w 1990 roku usunięto ze ściany godło Niemiec Demokratycznych, a w 1993 roku ponownie przebudowano wnętrze, dokonując wręcz jego banalizacji. Usunięto napis z bocznej ściany „Ofiarom Faszyzmu i Militaryzmu”, przez co ściany są całkowicie gołe. Usunięto wieczny płomień. Postawiono płytę z napisem „Ofiarom Wojny i Tyranii”, na której umieszczono powiększoną kopię rzeźby Katii Kolwic pt. „Matka ze zmarłym synem”, stworzonej w 1937 roku dla upamiętnienia syna Katii Kolwic poległego na I Wojnie Światowej. Co zadziwiające, pod płytą w dalszym ciągu znajdują urny z prochami nieznanych żołnierza i bojownika ruchu oporu oraz ziemia z pól bitewnych i obozów koncentracyjnych, w żaden sposób nieoznaczone i zalegające pod płytą.

Miejsce: Pod Lipami 4 (Unter den Linden 4)

Malowidło ścienne „Budowa Rzeczpospolitej”
(Wandgemälde Aufbau der Republik))

Malowidło jest umieszczone na Domu Ministerstw. Budynek ma ciekawe dzieje. Powstał w okresie faszystowskim w 1935 roku jako siedziba Ministerstwa Lotnictwa. Wówczas był największym budynkiem biurowym w Berlinie. Po wojnie mieścił kilka instytucji, w tym Niemiecką Radę Ludową (Deutsche Volksrat), która 7 października 1949 ogłosiła powstanie Niemiec Demokratycznych. Po ustabilizowaniu, w latach 1950-1953 budynek był przebudowany pod siedzibę rządu Niemiec Demokratycznych, został urzędowo nazwany jako Dom Ministerstw i mieścił różne ministerstwa związane z gospodarką. W 1991 roku stał się siedzibą Urzędu Powierniczego (Treuhandanstalt), instytucji zarządzającej przedsiębiorstwami państwowymi po anekcji Niemiec Wschodnich. Instytucja ta opowiedzialna była za ogrom nieprawidłowości z zarządzaniem państwowym majątkiem: prywatyzacja, zwolnienia pracowników, zamykanie zakładów, niegospodarność, łapownictwo, przywłaszczanie, zaniżanie wartości, oszustwa. Prezesem Urzędu Powierniczego, powołanym jeszcze przez władze Niemiec Wschodnich, był zachodnioniemiecki kapitalista dr Detlew Karsten Rowedder, brutalny i arogancki. W 1991 roku wyrok śmierci wykonał na nim Oddział im. Ulryka Wessela Frakcji Czerwonej Armii. Wykonawców kary śmierci do dzisiaj nie wykryto. Polecam tu miniserial pt. „Rohwedder: Jedność, zbrodnia i wolność”, który pokazuje też jak wyglądało rzekome zjednoczenie Niemiec. Niestety, w 1992 roku budynkowi zmieniono neutralną nazwę i nadano mu imię Detlewa Roweddera. Współcześnie budynek kojarzony jest głównie z Ministerstwem Finansów, które mieści się tu od 1991 roku.
Malowidło ścienne „Budowa Rzeczpospolitej” ma wymiary 24 x 3 m i jest stworzone z porcelany miśniowskiej. Powstało na prośbę Waltera Ernesta Pawła Ernestowicza Ulbrichta. Nie bez powodu malowidło „Budowa Rzeczpospolitej” jest umieszczone na tym budynku, bo właśnie w nim powstała NRD. Malowidło powstało w 1952 roku i zastąpiło wcześniejsze malowidło z 1941 roku, przedstawiające żołnierzy Niemiec poruszających się na wschód. Zostało odsłonięte w 1953. Przedstawia działaczy Wolnej Młodzieży Niemieckiej (Freie Deutsche Jugend, FDJ), muzyków, pionierów, Policję Ludową, urzędników, rzemieślników, rolników, budowlanych, robotników przemysłowych, inżynierów i szczęśliwą rodzinę.

Źródło: Stacja Filipa

Źródło: Eigenes Werk, Wikimedia Commons
Miejsce: Ulica Lipska 7 (Leipziger Straße 7)

Rzeźba „Śmierć demonstranta”
(Relief „Der Tod des Demonstranten”)

2 czerwca 1967 odbywała się pokojowa demonstracja przeciwko wizycie w Berlinie Zachodnim despotycznego króla Iranu. Demonstracja ta została zaatakowana przez grupę zwolenników króla Iranu, będących agentami i współpracownikami organów bezpieczeństwa Iranu, przy biernej postawie zachodnioberlińskiej policji, a następnie brutalnie zaatakowana już przez samą policję. Podczas rozpędzania demonstracji został zamordowany Benon Paweł Jan Onesorg. Policjant oddał strzał z odległości ok. 1,5 m w tył głowy na dziedzińcu okolicznego budynku. Mimo dowodów, został uniewinniony. Wydarzenia z 2 czerwca 1967 uważa się za przełomowe w Niemczech Zachodnich. Ujawniły one faszyzację i brutalność policji oraz wady ustroju Niemiec Zachodnich i Berlina Zachodniego. Stały się one początkiem radykalizacji zachodnioniemieckich ruchów lewicowych i podjęcia przez nie walki zbrojnej, w tym powstania w 1968 roku Grupy Baader-Majnhof (zalążka Frakcji Czerwonej Armii) czy też późniejszych Niemieckich Komórek Rewolucyjnych (Revolutionäre Zellen, RZ). Dla upamiętnienia wydarzeń został nazwany Oddział im. 2 Czerwca (Kommando 2. Juni) Frakcji Czerwonej Armii, który 19 trawnia 1972 urządził zamach siedzibę Wydawnictwa Aksela Szpringera (Axel-Springer-Verlag) w Hamburgu.
Rzeźba „Śmierć demonstranta”, dla upamiętnienia Benona Onesorga, została wykonana w 1971 roku. Dopiero 15 grudnia 1990 została ona ustawiona w pobliżu miejsca zamordowania Onesorga, przy sprzeciwie władz policji i niektórych środowisk politycznych. Do miejsca przylega Plac Benona Onesorga (Benno-Ohnesorg-Platz, ob. Götz-Friedrich-Platz). W okolicy, bliżej miejsca morderstwa, 12 grudnia 2008 umieszczono tablicę objaśniającą wydarzenia, w językach niemieckim i angielskim.

Źródło: Emdee, Wikimedia Commons
Miejsce: Ulica Otta fon Bismarka 34 (Bismarckstraße 34)

Tablica upamiętniająca zamach na Rudiego Duczke

11 kwietnia 1968 miał miejsce zamach na Alfreda Williego Rudiego Duczke, studenta o lewicowych, antyimperialistycznych poglądach. Zamachu dokonał faszysta, który oddał 2 strzały w głowę i 1 strzał ramię. Współodpowiedzialne było Wydawnictwo Aksela Szpringera (Axel-Springer-Verlag), które w czasopiśmie „Bild” szkalowało Duczke, podżegało do nienawiści i rozprawienia się z nim. Rudi Duczke przeżył, ale mierzył się z długotrwałymi powikłaniami. Zamach na Rudiego Duczke, wraz wcześniejszym morderstwem Benona Onesorga, zwiększył radykalizację zachodnioniemieckich ruchów lewicowych i przyspieszył podjęcie przez nie walki zbrojnej, jak Frakcja Czerwonej Armii.
Tablicę w miejscu zamachu odsłonięto 23 grudnia 1990.

Źródło: Baader-Meinhof and all that .. visiting the Settings

Źródło: Baader-Meinhof and all that .. visiting the Settings
Miejsce: Wał Książąt-Elektorów 141 (Kurfürstendamm 141)

Grób dr. fil. Rudiego Duczke

Dr. fil. Alfred Willi Rudi Duczke był przywódcą zachodnioniemieckiego ruchu studenckiego, lewicowego i antyimperialistycznego, acz zarazem nie popierającego Związku Radzieckiego i Bloku Wschodniego. Zasłużył się sprzeciwem dla wojny w Wietnamie i poparciem różnych ruchów narodowowyzwoleńczych w Afryce i Ameryce Południowej. Unaocznił też reżim krajów Europy Zachodniej. 11 kwietnia 1968 padł ofiarą zamachu urządzonego przez faszystę, pod wpływem szkalujących i nawołujących do nienawiści wobec Duczke artykułów w prasie Wydawnictwa Aksel Szpringer. Należał do tych, co to dużą mówią, a mało robią i często nie mogą się zdecydować. Nie popierał Frakcji Czerwonej Armii (FCA), mimo że FCA powstała pod natchnieniem jego myśli i m.in. w odpowiedzi na zamach na niego. Jednak był obecny na pogrzebie Holgera Mikołaja Majnsa, bojownika FCA zamordowanego w więzieniu, na którym to pogrzebie podniósł zaciśniętą pięść i powiedział: „Holger, walka trwa!”
Rudi Duczke zmarł 24 grudnia 1979 w wyniku długotrwałych powikłań po zamachu.

Źródło: OTFW, Wikimedia Commons
Miejsce: Cmentarz Kościelny św. Anny (St.-Annen-Kirchhof), Ulica Królowej Luizy 55 (Königin-Luise-Straße 55)

Grób Piotry Szelm

Frakcja Czerwonej Armii (FCA, po niemiecku Rote Armee Fraktion, RAF) jest lewicową, antykapitalistyczną i antyimperialistyczną organizacja bojową (terrorystyczną) działającą na zasadach partyzantki miejskiej w Niemczech, a wcześniej w Niemczech Zachodnich. Powstała w 1970 roku z rozszerzenia działalności Grupy Baader-Majnhof, istniejącej od 1968 roku. Poszczególne okresy działalności to 4 pokolenia, zachowujące ciągłość ideologiczną, ale różniące się sposobami działania i zazwyczaj zupełnie innym kierownictwem. Obecnie jej działalność niemal wygasła, ale swego czasu była to najprężniej działająca tego typu organizacja. FCA utrzymywała stosunki z innymi tego typu organizacjami, z organizacjami antyimperialistycznymi (np. Ludowym Frontem Wyzwolenia Palestyny) oraz z krajami Bloku Wschodniego. Byli szkoleni m.in. w Starych Kiejkutach w Polsce Ludowej, a władze Niemiec Wschodnich udzielały schronienia niektórym członkom. Berlin Zachodni był jednym z miejsc działalności FCA.
Ponieważ wciąż jest potępiana jako organizacja terrorystyczna, w przestrzeni powszechnej nie ma żadnych odniesień, a jedynymi miejscami upamiętnienia są groby byłych członków.
Piotra Szelm była pierwszym poległym bojownikiem Frakcji Czerwonej Armii. Poległa w starciu z zachodnioniemiecką policją podczas próby ucieczki przy kontroli drogowej 15 lipca 1971 w Hamburgu w ramach szerokiej akcji policyjnej. Dla upamiętnienia tych wydarzeń nazwano Oddział im. 15 Lipca (Kommando 15. Juli) Frakcji Czerwonej Armii, biorący udział 24 trawnia 1972 w ataku na kwaterę główną sił zbrojnych Stanów Zjednoczonych w Hejdelbergu. Wcześniej, na cześć Piotry Szelm nazwano Oddział im. Piotry Schelm (Kommando Petra Schelm) biorący udział w zamachu na kasyno oficerskie przy V Korpusie Armii Stanów Zjednoczonych we Frankfurcie nad Menem.
Piotra Szelm została pochowana na cmentarzu, na którym pochowano członków jej rodziny. Obecnie, jak na terrorystkę przystało, nie ma trwałego nagrobka, a bywało że jej grób w ogóle nie był oznaczany.

Źródło: Baader-Meinhof and all that .. visiting the Settings

Źródło: Baader-Meinhof and all that .. visiting the Settings
Cmentarz „W Małym Ostrowskim” (Friedhof „In den Kisseln”), kwatera 4 grób 20 (?), Ulica Pionierów 82 (Pionierstraße 82)

Grób Ulryki Marii Majnhof

Ulryka Maria Wernerowna Majnhof należała do ścisłego kierownictwa w pierwszym pokoleniu Frakcji Czerwonej Armii i była jej głównym ideologiem. W 1968 roku działała w organizacji nazwanej roboczo Grupą Baader-Majnhof. W 1970 grupa ta przyjęła nazwę Frakcja Czerwonej Armii i rozszerzyła działalność. Ulryka Majnhof brała udział w przygotowaniach do zamachu 19 trawnia 1972 na siedzibę Wydawnictwa Aksel Szpringer w Hamburgu, które to wydawnictwo miało na koncie m.in. podżeganie do nienawiści wobec Rudiego Duczke i wiele innych przewin, za które do dzisiaj nie odpowiedziało. 15 czerwca 1972 Majnhof została zatrzymana. 9 trawnia 1976 zginęła w więzieniu w Sztutgardzie, prawdopodobnie popełniając samobójstwo.
Wiele parafii odmawiało pochówku, ostatecznie została pochowana w ówczesnym Berlinie Zachodnim. W jej pogrzebie wzięło udział ok. 4000 ludzi.
Jej imieniem został nazwany Oddział im. Ulryki Majnhof (Kommando Ulrike Meinhof) Frakcji Czerwonej Armii, który 7 kwietnia 1977 wykonał wyrok śmierci na Zygfrydzie Bubaku, prokuratorze generalnym Niemiec Zachodnich. Pozytywnie do Ulriki Majnhof, jak i całej Frakcji Czerwonej Armii, odniósł się polski zespół Sztorm 68 w utworze pt. „Ideały Baader-Meinhof” (kliknij tutaj).

09 września 2019

Przewodnik po Berlinie (cz. 5/8): upamiętnienia NRD i FCA