Części przewodnika:
Przewodnik po Berlinie (cz. 1/8): polskie upamiętnienia
Przewodnik po Berlinie (cz. 2/8): miejsca Wojska Polskiego
Przewodnik po Berlinie (cz. 3/8): upamiętnienia Luksemburg
Przewodnik po Berlinie (cz. 4/8): upamiętnienia Lenina
Przewodnik po Berlinie (cz. 5/8): upamiętnienia NRD i FCA
Przewodnik po Berlinie (cz. 6/8): polskie groby
Przewodnik po Berlinie (cz. 7/8): inne polskie miejsca
Przewodnik po Berlinie (cz. 8/8): wiadomości użyteczne i dojazd
W Berlinie znajdziemy tylko 7 grobów polskich żołnierzy: 5 żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych, 1 żołnierz Ludowego Wojska Polskiego, 1 żołnierz Armii Krajowej. Mimo że Ludowe Wojsko Polskie brało udział w zdobywaniu Berlina w 1945 roku, co jest największym zwycięstwem polskiego oręża, prawie nie ma tu grobów żołnierzy Wojska Polskiego. Po wojnie poległych w Berlińskiej Strategicznej Operacji Ofensywnej zazwyczaj przeniesiono na Siekierkowski Cmentarz Żołnierzy 1 Armii Wojska Polskiego w Starych Łysogórkach.
Znacznie więcej znajdziemy tutaj polskich grobów robotników przymusowych, więźniów obozów koncentracyjnych, ofiar wojny i tyranii, które są nie mniejszym dowodem na ofiarność Narodu Polskiego w walce z faszyzmem.
Niestety polskie władze nie dbają należycie o groby poległych za granicami Polaków. Cóż, Instytut Pamięci Narodowej zamiast dbać o to woli się bawić w policję historyczną. Nigdzie nie ma pełnych danych o polskich grobach w Niemczech. Fundacja „Polsko-Niemieckie Pojednanie”, na zlecenie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, od 2017 roku prowadzi projekt pn. „Polskie groby wojenne i miejsca pamięci w Niemczech”. Strona zawiera wiele wiadomości i mnóstwo danych, ale jej techniczne wykonanie pozostawia wiele do życzenia, a i dane są czasem niepełne i błędne. Świadczy to o tym, że w dokumentach wiele spraw jest nieuporządkowanych. Wczytując się w niektóre dane pochowanych możemy zauważyć zniekształcanie lub przekształcanie imion i nazwisk, np. Kasimir zamiast Kazimierz, Bartsch albo bez polskich znaków. Potrzebne są odgórne i czasochłonne działania, które by to w końcu uporządkowały.
W efekcie wiadomości o polskich grobach trzeba uzupełniać z innych stron. Z racji tego, że często mieliśmy wspólne losy wojenne z Radzianami, pomocna może być strona „Radzieckie groby wojenne w Niemczech”. Zebranie danych o polskich grobach z tych dwóch stron w dalszym ciągu nie daje pełnego obrazu i trzeba go szukać także na innych stronach, np. z danych działacza polonijnego Marka Liszki.
Groby wojenne w Berlinie zazwyczaj mają standaryzowany wygląd. Jest to metalowa tabliczka umieszczona na betonowej podstawce. Zawarte są na niej podstawowe dane, jeśli są znane, takie jak imię, nazwisko, data urodzenia, data śmierci. W ostatnim wierszu podane są lata II Wojny Światowej „1939-1945”. Tak samo urządza się groby wojenne I Wojny Światowej, wówczas na tabliczce podaje się lata „1914-1918”. Tak urządzone groby są pojedyncze, podwójne, rzadziej wieloosobowe. Jeżeli tożsamość jest nieznana, wówczas podaje się możliwie inne cechy, na tabliczce jest wtedy napisane „nieznany”, „nieznany mężczyzna”, „nieznana kobieta”, „nieznany żołnierz”, „nieznany Polak” itd. Oczywiście istnieją także groby zbiorowe, wyglądające inaczej. Czasem bez zaglądania do spisu poległych łatwo możemy znaleźć polskie nazwiska.
Kwatery wojenne są na wielu cmentarzach. Czasami mają urządzone miejsce główne jak np. pomnik, dzięki temu możemy zapalić znicz w jednym miejscu oddając cześć wszystkim poległym Polakom w wielu grobach pojedynczych.
Narodowość nie jest wyznaczana na grobach. Czasami przy kwaterach nie ma też określonej narodowości pochowanych osób i w ogóle nie widać że znajdują się tam Polacy.
Na części cmentarzy w Berlinie odbywają się polskie uroczystości, w których biorą udział przedstawiciele Poselstwa Rzeczpospolitej Polskiej (ambasady). Uroczystości z okazji Dnia Zmarłych i Poległych odbywają się 1 listopada lub około tego dnia. Nie na wszystkich cmentarzach odbywają się regularnie. Poselstwo RP na swojej stronie corocznie ogłasza daty, godziny i miejsca w których odbędzie uroczyste złożenie wieńców. Poniżej podano wszystkie, na których się odbyły.
Nie wszystkie groby ze spisów udało się odnaleźć. Część przez lata nie zachowała się do dzisiaj lub brak jest bliższych danych co do dokładnego umiejscowienia na cmentarzu.
Cmentarze w Berlinie z polskimi uroczystościami państwowymi
Berliński Cmentarz Wojenny 1939-1945 (Brytyjski Cmentarz Żołnierski)
(Berlin War Cemetery 1939-1945 / Britischer Soldatenfriedhof)
- 5 grobów żołnierzy polskich (kwatera J)
Są to lotnicy Polskich Sił Zbrojnych, którzy stacjonowali w Zjednoczonym Królestwie. Ich groby, jako groby Polaków, wyróżniają się kształtem.
Kpl Józef Skonieczny służył w 300 Dywizjonie Bombowym „Ziemi Mazowieckiej”. 22 listopada 1942 miał brać udział w dziennym nalocie na Essen, został zestrzelony przez Niemców i lądował awaryjnie koło Bergen op Zom (Bergen op Zoom) w Niderlandach, gdzie ranny i poparzony dostał się do niewoli. 6 lutego 1943 zmarł na atak serca w szpitalu obozu jenieckiego w Sztadtrodzie (Stadtroda) w Niemczech.
Kpl Czesław Rajpold służył w 18 Oddziale Szkolenia Bojowego. Uczestniczył nocnym w nalocie 1000 samolotów na Bremę, 25/26 czerwca 1942 został zestrzelony przez Niemców nad Niderlandami i lądował awaryjnie koło Lolum (Lollum) w Niderlandach. Dostał się do niewoli. 26 sierpnia 1943 zmarł z niewyjaśnionych przyczyn w obozie jenieckim w Narci (Elsterhorst) w Niemczech.
Kpl Antoni Smoczkiewicz, kpl Mikołaj Piotrowski i ppor. Franciszek Matuszewski (Matuszkiewicz) służyli w 300 Dywizjonie Bombowym „Ziemi Mazowieckiej”. Brali udział w nocnym nalocie na zakłady w Życzu (Zeith) wieczorem 16 stycznia 1945. Zostali zestrzeleni, rozbili się i zmarli na miejscu.
Miejsce: Ulica Piechocka 139 (Heerstraße 139)
Uroczystości państwowe: Narodowe Święto Zwycięstwa i Wolności 8 trawnia, rocznica wybuchu II Wojny Światowej 1 września, Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada
Cmentarz Trzebiatów
(Friedhof Baumschulenweg)
- 145 grobów robotników przymusowych, w tym 53 groby oznaczone (kwatera 9)
- grób 372 więźniów Obozu Koncentracyjnego Saskie Domy (Sachsenhausen) (w tym 54 żeńczyzn) (kwatera E 9)
- tablica (kwatera E 9)
Miejsce: Ulica Moczydelska 221, 222 (Kiefholzstraße 221, 222)
Uroczystości państwowe: Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada
Cmentarz Parkowy Marców
(Parkfriedhof Marzahn)
- grób 20 polskich robotnic (tablica)
- 241 grobów polskich robotników przymusowych (pomnik) (w tym 28 żeńczyzn i 3 dzieci) (kwatery 1K b, 3 U/E, 4, 4a, K 18, K 19, K 20, K 21, K 23, K 24, 34)
- grób Błażeja Stolarskiego
20 polskich robotnic poległo przy Ulicy Granicznej 16 (Grenzstraße 16), gdzie znajduje się tablica je upamiętniająca (patrz cz. 1 przewodnika).
Miejsce: Droga Przysiecka 10 (Wiesenburger Weg 10)
Uroczystości państwowe: Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada (nad grobem Błażeja Stolarskiego)
IV Katolicki Cmentarz św. Jadwigi
(Friedhof Sankt Hedwig)
- 243 grobów robotników przymusowych (w tym 6 kobiet i 57 dzieci) (kwatery 3, 15, 17, 17a, 42/1, 42a, 43, 43a
Nowa kwatera wojenna, z tablicą objaśniającą m.in. w języku polskim.
Miejsce: Ulica Konrada Wolfa 30, 31 (Konrad-Wolf-Straße 30, 31)
Uroczystości państwowe: Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada
Cmentarz św. Sebastiana
(Sankt Sebastian Friedhof)
- grób 33 robotników przymusowych
Miejsce: Ulica Wilhelma fon Humboldta 68, 69, 70, 71, 72, 73 (Humboldtstraße 68, 69, 70, 71, 72, 73)
Uroczystości państwowe: Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada
Miejski Cmentarz Stare Glinianki
(Städtischer Friedhof Altglienicke)
- grób 448 polskich antyfaszystów – robotników przymusowych, więźniów Obozu Koncentracyjnego Saskie Domy (Sachsenhausen) (kwatera U2)
- grób 3 nieznanych żołnierzy (pomnik) (kwatera U1a) (niepewny)
Na pozór nie widać, że jest to polskie miejsce pamięci, na miejscu nie ma o tym ani słowa. W rzeczywistości jednak są tu prochy 448 Polaków. W nieodległej przyszłości planuje się godniejsze upamiętnienie tego miejsca wraz z upamiętnieniami imiennymi.
Co do drugiego punktu i zdjęcia, jest niepewna wieść, że na tym cmentarzu jest pochowanych w grobie zbiorowym 3 polskich żołnierzy NN bez możliwości ustalenia danych. Nie wiadomo jednak w którym miejscu. Na tym cmentarzu jest grób zbiorowy z radzieckimi ofiarami wojny, więc może to to samo miejsce. Nie ma do tego wszystkiego pewności.
Miejsce: Szosa Pięknepolna 100 (Schönefelder Chaussee 100)
Uroczystości państwowe: Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada
XII Cmentarz Księgno
(Buch-Friedhof XII)
- 139 groby robotników przymusowych (w tym 23 żeńczyzny i 9 dzieci) (kwatery 1, 3)
Miejsce: Szosa Szwanebekeńska 54 (Schwanebecker Chaussee 54)
Uroczystości państwowe: Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada
Cmentarz Parkowy Dwór Templariuszy
(Tempelhofer Parkfriedhof (Landeigener Friedhof))
- 58 grobów ofiar wojny (pomnik) (kwatery 36, 37)
- grób Aleksandra Brücknera
Miejsce: Ulica Gottliba Dunkela 26 (Gottlieb-Dunkel-Straße 26)
Uroczystości państwowe: Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada (nad grobem Aleksandra Brücknera)
Stary Cmentarz Parafii św. Michała
(Alter Friedhof der Sankt Michael Gemeinde)
- 26 grobów wojennych Polaków (kwatera IV)
- grób Karola Loeckela
Grób Karola Loeckella jest polonijnym miejscem pamięci.
Źródło: Marek Liszka
Miejsce: Ulica do Brześcia 191 (Straße nach Britz, obecnie Hermannstraße 191)
Uroczystości państwowe: Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada (nad grobem Karola Loeckella)
Cmentarze w Berlinie bez polskich uroczystości państwowych
Stary Berliński Cmentarz Kościoła Garnizonowego 1722
(Alter Berliner Friedhof der Garnisonkirche 1722)
- grób zbiorowy z 1 b. więźniarką politycznej (kwatera VI)
- grób zbiorowy z 1 żołnierzem Wojska Polskiego (kwatera VI)
Sonia Magdalena Wiktorowna Horn pochodziła z Mysłowic, była bojowniczką polskiego ruchu oporu i żołnierką Armii Krajowej. 13 czerwca 1943 w Krakowie została zatrzymana przez Tajną Policję Państwową (Gestapo) i trafiła do Obozu Koncentracyjnego Rawensbruk (Ravensbrück) jako więźniarka polityczna. Uciekła z obozu, prawdopodobnie z marszu śmierci. Była 29 kwietnia 1945 w Berlinie, tak jak napisano na grobie, będąc w drodze do Ojczyzny. Zginęła prawdopodobnie w wyniku walk ulicznych w Kwartale Stodolnym (Scheunenviertel) niedaleko cmentarza, pochowana w grobie zbiorowym z ofiarami nalotów. W Mysłowicach przy grobie matki jest jej symboliczny grób.
Innym Polakiem pochowanym w grobie zbiorowym jest żołnierz Wojska Polskiego poległy w Berlinie w końcu kwietnia 1945, którego znaleziono w ruinach – według danych Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Brak bliższych danych, jedynie jego nazwisko Rzepka. Wychodzi że to jedyny grób z żołnierzem Wojska Polskiego w całym Berlinie. Na tablicy w szóstym wierszu.
Źródło: Marek Liszka
Źródło: polskiegroby.pl
Miejsce: Ulica Mała Doliny Róż 3 (Kleine Rosenthaler Straße 3)
Cmentarz „W Małym Ostrowskim”
(Friedhof „In den Kisseln”)
- 43 grobów polskich robotników wschodnich (kwatery 143 z pomnikiem, 105, 106)
- 4 groby Polaków z lat 1918-1919 (kwatera 39)
Miejsce: Ulica Pionierów 82 (Pionierstraße 82)
Cmentarz Parafii św. Tomasza
(Friedhof der Sankt Thomas Gemeinde)
- 37 grobów wojennych Polaków
Miejsce: Ulica do Brześcia 179, 180, 181, 182, 183, 184, 185 (Straße nach Britz, obecnie Hermannstraße 179, 180, 181, 182, 183, 184, 185)
Cmentarz Miastko
(Friedhof Rummelsburg)
- 31 grobów polskich ofiar wojny i tyranii (kwatery 2, 4)
Miejsce: Ulica Miastecka 71, 73 (Rummelsburger Straße 71, 73)
Cmentarz Wilmice
(Friedhof Wilmersdorf)
- 24 groby polskich ofiar wojny (kwatery z pomnikami C3, C12, C13, C14, C15)
Miejsce: Ulica Berlińska 81-103 (Berliner Straße 81-103)
Okręgowy Cmentarz Wał Kolumbii
(Landeseigener Friedhof Columbiadamm)
- 18 grobów wojennych Polaków (kwatery K-32, K-10)
Miejsce: Wał Kolumbii 122 (Columbiadamm 122)
Cmentarz Ewangelickiej Parafii Miejskiej św. Wawrzyńca Kopanica
(Friedhof der Evangelische-Sankt Laurentius Stadtkirchengemeinde Köpenick)
- 17 grobów polskich ofiar wojny (kwatera K2)
Miejsce: Ulica Rudowska 23 (Rudower Straße 23)
Ewangelicki Cmentarz Kościelny św. Andrzeja i św. Marka
(Evangelischer Kirchhof Sankt Andreas/Sankt Markus)
- 13 grobów wojennych Polaków
Miejsce: Ulica Konrada Wolfa 33, 34 (Konrad-Wolf-Straße 33, 34)
Cmentarz Leśny Górne Pięknowierzbno
(Waldfriedhof Oberschöneweide)
- 6 grobów polskich ofiar wojny i tyranii (kwatera II/6)
Miejsce: Przedłużenie Ulicy Irmhildy 131a (Verlängerte Irmhildstraße, obecnie Verlängerte Rathenaustraße 131a)
Cmentarz Bizonice
(Friedhof Biesdorf)
- 4 groby polskich ofiar wojny i tyranii
- grób z nieznaną polską ofiarą wojny i tyranii
Miejsce: Ścieżka Cmentarna Bizonicka 10 (Biesdorfer Friedhofsweg 10)
Cmentarz Leśny Błonie Zielone
(Waldfriedhof Grünau)
- 1 grób polskiej ofiary wojny i tyranii
Miejsce: Szosa do Smekowic 18, 20 (Chaussee nach Schmöckwitz, obecnie Rabindranath-Tagore-Straße 18, 20)
Ewangelicki Cmentarz Jezioro Mikołaja
(Evangelische Friedhof Nikolassee)
- 1 grób polskiej nieznanej ofiary wojny
Miejsce: Ścieżka Kościelna 18, 20 (Kirchweg 18, 20)
Cmentarz Żydowski Jezioro Białe
(Jüdischer Friedhof Weißensee)
- 3 groby polskich cywilnych ofiar wojny (nieodnalezione)
Miejsce: Ulica Lotaryńska 31 (Lothringenstraße, obecnie Herbert-Baum-Straße 31)
Cmentarz Panków V
(Friedhof Pankow V)
- 2 groby nieznanych polskich bohaterów wojny (nieodnalezione)
Miejsce: Ulica Germanów 1 (Germanenstraße 1)
XV Cmentarz Jezioro Białe
(XV Friedhof Weißensee)
- 1 grób polskiego cywila (nieodnaleziono)
Miejsce: Ulica Hermana Roelcke (Roelckestraße)
Cmentarze poza granicami miasta Berlin, będące w zarządzie Berlina
Wilmicki Cmentarz Leśny Jutrogoszcz
(Wilmersdorfer Waldfriedhof Güterfelde)
- 109 grobów polskich więźniów Obozu Koncentracyjnego Saskie Domy (Sachsenhausen) (kwatera W)
- grób zbiorowy z 10 polskimi więźniami Obozu Koncentracyjnego Saskie Domy (Sachsenhausen) (kwatera J)
- grób 383 polskich więźniów Obozu Koncentracyjnego Saskie Domy (Sachsenhausen) (kwatera J)*
Groby w kwaterze W nie są wyznaczone, mimo że w spisie są podane dokładne miejsca pochowanych (rzędy, numery grobów). W tym miejscu stoi pomnik, choć wymienia on wyłącznie obywateli radzieckich, poświęcony jest także Polakom. W kwaterze W z pomnikiem radzieckim pochowanych jest 1389 Radzian, 109 Polaków, 4 Jugosławian, 1 Czech i 2 Włochów.
Miejsce: Wał Poczdamski 11a, 11b, 11c (Potsdamer Damm 11a, 11b, 11c), Jutrogoszcz (Güterfelde)
Uroczystości państwowe: * 1 listopada Dzień Zmarłych i Poległych
Wilmicki Cmentarz Leśny Stanice
(Wilmersdorfer Waldfriedhof Stahnsdorf)
- 21 grobów polskich ofiar wojny i tyranii (kwatery LIII, MIII)
Miejsce: Droga Krajowa Stara Poczdamska 96 (Alte Potsdamer Landstraße 96), Stanice (Stahnsdorf)
Południowo-Zachodni Cmentarz Kościelny Berlińskiego Synodu Miejskiego Kościoła Ewangelickiego w Stanicach
(Südwestkirchhof der Berliner Stadtsynode der Evangelischen Kirche in Stahnsdorf)
- 20 grobów polskich ofiar wojny i tyranii (kwatera ofiar wojny i tyranii)
Miejsce: Ulica Dworcowa 2 (Bahnhofstraße 2), Stanice (Stahnsdorf)
Katolicki Cmentarz Szarlotogród koło Sztawek w Dalkowie-Dobrzycy
(Katholischer Friedhof Charlottenburg bei Staaken in Dallgow-Döberitz)
- grób 2 polskich robotników przymusowych, więźniów pracy
Miejsce: Wybudowanie (Ausbau), Dalków-Dobrzyca (Dallgow-Döberitz)
Cmentarze poza Berlinem
Polski Cmentarz Honorowy w Nowej Wsi Górnej
(Polnischer Ehrenfriedhof in Hohen Neuendorf (bei Berlin))
- grób 11 polskich żołnierzy Ludowego Wojska Polskiego
Są to żołnierze 1 Warszawskiej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, polegli w tej miejscowości podczas jej wyzwalania 21-22 kwietnia 1945. W obecnym miejscu zostali pochowani w 1954 roku, a obecny kształt cmentarz uzyskał w 1983 roku. Napisy na lewej i prawej tablicy zostały już po odwiedzinach odnowione. W miejscowości znajduje się także pomnik wdzięczności Wojsku Polskiemu (patrz część 1 przewodnika).
Miejsce: Cmentarz Nowa Wieś Górna, (Friedhof Hohen Neuendorf), Ulica Brzozowy Ostrów (Birkenwerder Straße), Nowa Wieś Górna (Hohen Neuendorf (bei Berlin))
Uroczystości państwowe: Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada
Nowy Cmentarz w Poczdamie
(Nauer Friedhof in Potsdam)
- grób 21 polskich robotników przymusowych (pomnik)
- 13 grobów ofiar bombardowania (miejsce pamięci)
Miejsce: Aleja Henryka Manna 25 (Heinrich-Mann-Allee 25), Poczdam (Potsdam)
Cmentarz Ulica Jana Giotego w Poczdamie
(Friedhof Goethestraße in Potsdam)
- grób 28 polskich i francuskich robotników przymusowych
Miejsce: Ulica Jana Giotego 12 (Goethestraße 12), Poczdam (Potsdam)
Cmentarz Główny „Cmentarz Leśny” w Henningcicach
(Hauptfriedhof „Waldfriedhof” in Henningsdorf)
- grób 21 polskich robotników przymusowych (kwatera 5)
Miejsce: Ulica Parkowa 62A (Parkstraße 62A), Henningcice (Henningsdorf)
Cmentarz Ulica Krzemieńska w Sokołowie
(Friedhof Kremmener Straße in Falkensee)
- grób 19 polskich kobiet, mężczyzn i dzieci, w tym 1 polski więzień obozu koncentracyjnego
Miejsce: Ulica Krzemieńska 18 (Kremmener Straße 18), Sokołowo (Falkensee)
Cmentarz Kościelny w Tełtowie
(Kirchlicher Friedhof in Teltow)
- grób 14 polskich robotników przymusowych
Miejsce: Ścieżka Winnicka 1 (Weinbergsweg 1), Tełtów (Teltow)
Komunalny Cmentarz Gminy Kraj Zagłębia Wiatraków w Zagłębiu Wiatraków
(Komunnaler Friedhof Mühlenbeck der Gemeinde Mühlenbecker Land in Mühlenbeck)
- grób 8 dzieci polskich robotnic przymusowych i 1 dorosłego
Miejsce: Ulica Pięknego Strumienia 10 (Schönfließer Straße 10), Zagłębie Wiatraków (Mühlenbeck)
Uroczystości państwowe: Dzień Zmarłych i Poległych 1 listopada
Cmentarz Leśny Dzikie Błonie
(Waldfriedhof Wildau)
- grób 44 robotników przymusowych radzieckich, francuskich, włoskich i polskich (kwatera 7)
Miejsce: Na Cmentarzu 5 (Am Friedhof 5), Dzikie Błonie (Wildau)
Nowy Cmentarz w Bierniowie
(Neuer Friedhof in Bernau (bei Berlin))
- 4 groby polskich ofiar wojny
- grób 3 polskich robotników przymusowych
Miejsce: Ulica Fryderyka Jana (Jahnstraße), Bierniów (Bernau (bei Berlin))
Cmentarz Miejski Boczów
(Stadtfriedhof Oranienburg)
- grób 75 robotników przymusowych Obozu Koncentracyjnego Saskie Domy (Sachsenhausen) z Polski i innych krajów, w tym co najmniej 36 Polaków (oznaczenie niepełne, na wschód od mogiły zbiorowej niemieckich ofiar, tj. bliżej robiącego zdjęcie)
Źródło: polskiegroby.pl
Miejsce: Ulica dr. Kurta Szumachera 27 (Dr.-Kurt-Schumacher-Straße 27), Boczów (Oranienburg)
Cmentarz w Feltymie
(Friedhof in Velten)
- grób ok. 100-150 robotników przymusowych radzieckich, polskich, rumuńskich, bułgarskich i francuskich z fabryki amunicji
Źródło: Radzieckie pomniki wojenne w Niemczech
Miejsce: Ulica Kucharska (Kochstraße), Feltym (Velten)
Cmentarz Wostrożno Królewskie
(Friedhof Königs Wusterhausen)
- grób 15 polskich robotników przymusowych (upamiętnienie albo miejsce nieoznaczone – nieodnalezione)
Miejsce: Ulica Poczdamska 8 (Potsdamer Straße 8), Wostrożno Królewskie (Königs Wusterhausen)
Tablice w kościołach w Berlinie wymieniające Polaków
W pięciu kościołach w Berlinie znajdują się tablice wymieniające m.in. Polaków poległych w I Wojnie Światowej i II Wojnie Światowej.
Kościół św. Antoniego (Kirche Sankt Antonius)
tablica „Pamięci naszych bohaterskich synów”
Miejsce: Ulica Zygfryda Riederna 3 (Roedernstraße 3)
Kościół św. Marii Panny (St. Marien Liebfrauen)
tablica ku czci poległym lub zaginionym na I Wojnie Światowej
Miejsce: Ulica Fryderyka Wrangela 50 (Wrangelstraße 50)
Kościół Parafialny Różańca – Bazylika (Pfarrkirche Rosenkranz-Basilika)
tablica ku czci poległym lub zaginionym na I Wojnie Światowej
Miejsce: Ulica Kilońska 11 (Kieler Straße 11)
Kościół Parafialny św. Klary (Pfarrkirche St. Clara)
tablica ku czci poległym lub zaginionym na I Wojnie Światowej
Miejsce: Ulica Brzezianki 13 (Briesestraße 13)
Kościół Parafialny św. Piusa V (Pfarrkirche St. Pius)
tablica ku czci poległym lub zaginionym na II Wojnie Światowej
Miejsce: Ulica Palisadowa 72 (Palisadenstraße 72)
Części przewodnika:
Przewodnik po Berlinie (cz. 1/8): polskie upamiętnienia
Przewodnik po Berlinie (cz. 2/8): miejsca Wojska Polskiego
Przewodnik po Berlinie (cz. 3/8): upamiętnienia Luksemburg
Przewodnik po Berlinie (cz. 4/8): upamiętnienia Lenina
Przewodnik po Berlinie (cz. 5/8): upamiętnienia NRD i FCA
Przewodnik po Berlinie (cz. 6/8): polskie groby
Przewodnik po Berlinie (cz. 7/8): inne polskie miejsca
Przewodnik po Berlinie (cz. 8/8): wiadomości użyteczne i dojazd
