Pieśń powstała najpierw jako wiersz w listopadzie 1923 roku podczas Powstania Krakowskiego 1923 roku. W powstaniu uczestniczyli robotnicy i mieszkańcy, sprzeciwiający się trudnej sytuacji materialnej, biedzie, złej sytuacji gospodarczej, kłopotom w zaopatrzeniu w węgiel przed zimą. Powstanie wybuchło 6 listopada 1923. Zostało poprzedzone strajkiem powszechnym od 3 listopada, w którym brali udział obok robotników przemysłowych m.in. kolejarze i pocztowcy. Odbywały się wiece. 6 listopada 1923 w Domu Robotniczym miał się odbyć wiec, lecz białopolskie władze w noc poprzedzającą ściągnęły posiłki, wysłały wojsko i policję w celu zablokowania wiecu. Do zmierzających robotników i mieszkańców padły strzały, rozpoczęły się zamieszki. Część wojska odmawiała wykonywania rozkazów, bratając się z ludem. Niektórzy żołnierze poddawali się, byli rozbrajani przez powstańców i traktowani jako jeńcy, co było bardziej humanitarne. Zdobyto m.in. nawet kilkaset karabinów, karabiny maszynowe, samochód pancerny. Mimo dużych osiągnięć po stronie powstańców, powstanie zostało dość szybko rozwiązanie i zakończyło się po jednym dniu. Miała w tym udział oportunistyczna Polska Partia Socjalistyczna, obawiająca wymknięcia się sytuacji spod jej kontroli na rzecz Komunistycznej Robotniczej Partii Polski i ruchu niezrzeszonego. PPS podjęła rozmowy z władzami i namawiała robotników do powstrzymania się od dalszych walk. W zamian za połowiczne ustępstwa ze strony rządu, brała udział w rozbrajaniu powstańców. W powstaniu poległo 15 robotników i co najmniej 3 cywili, liczba rannych nieznana. Po przeciwnej stronie zginęło 15 żołnierzy, rannych zostało ponad 100 żołnierzy i co najmniej 38 policjantów.
Właśnie w takich okolicznościach powstał utwór pt. „Marsz powstańców krakowskich”, którego twórcą jest Bruno Jakubowicz Jasieński, wówczas student w Krakowie i świadek wydarzeń. Wiersz został upowszechniony w 1929 roku na łamach radzieckiego, polskojęzycznego miesięcznika „Kultura mas” nr 3 z 14 brzeźnia 1929 (str. 29), którego redaktorem naczelnym był właśnie Jasieński. Pieśń znana też pod drugim tytułem „Do boju o Polskę…”.
W okresie Polski Ludowej przedstawiano Powstanie Krakowskie 1923 roku jako przykład walk rewolucyjnych. W czerwcu 1950 roku „Marsz powstańców krakowskich” został upowszechniony w zbiorze pt. „Polskie pieśni rewolucyjne z lat 1918-1939”, z gędźbą (muzyką) J. Dubowskiego. Utwór został tam przedstawiony jako dzieło nieznanego twórcy, co prawdopodobnie było celowe. Bruno Jasieński zmarł w 1938 roku w wyniku czystek stalinowskich i pod jego nazwiskiem w owym czasie pieśń nie mogła zostać wydana. Jasieński został zrehabilitowany 5 lat później, tj. w 1955 roku.
Według niektórych źródeł, była to jedna z przedkładek na nowy Hymn państwowy Polski w okresie Polski Ludowej. Pierwszą była znana i wspaniała pieśń „Ukochany kraj” z tekstem Konstantego Ildefonsa Konstantynowicza Gałczyńskiego i gędźbą Tadeusza Antoniewicza Sygietyńskiego. Utwór ten w okresie Polski Ludowej był wykonywany na akademiach szkolnych, w czasie ważnych wystąpień i w podniosłych chwilach. Kolejną przedkładką miał być utwór napisany przez Władysława Kazimierza Antoniewicza Broniewskiego, który to jednak w uprzejmy sposób odmówił i opowiedział się za pozostawieniem jako hymnu „Mazurka Dąbrowskiego”. Pośród przedkładek nowego hymnu miała też być rozważana pieśń „Marsz powstańców krakowskich” z dwoma zmianami wprowadzonymi w 1950 roku.
Pierwsza zmiana: zamiast „Faszysta i szpice, i zbir z PPS, / To straż jej jedyna i pewna.” było „Faszysta i szpice, i zbir, podły pies, / To straż jej ostatnia niepewna.”. Była to zmiana uaktualniająca, gdyż Polska Partia Socjalistyczna w latach 1944-1948, po oczyszczeniu, współtworzyła Polskę Ludową, a po połączeniu z Polską Partią Robotniczą współtworzyła Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą, mającą kierowniczą rolę w Polsce Ludowej. Było już po zmianie ustroju, a więc „straż twierdzy zdzierców” okazała się nie być tak pewna.
Druga zmiana: zamiast „O Polską Republikę Rad.” było „O komunistyczny nasz ład.”. Polska Ludowa nie przedstawiała dążeń do bycia republiką radziecką w składzie Związku Radzieckiego, stąd ta zmiana. Zmiana ta być może by nie nastąpiła, gdyby Polska po wojnie jednak zostałaby Polską Radziecką.
Utwór jest dzisiaj całkowicie zapomniany, niedostępny w międzysieci. Został wydany przez Polskie Nagrania w 1978 albo 1979 roku na płycie winylowej pt. „…To partii czyn, to partii myśl…”, w wykonaniu tenora Bogdana Stanisława Stanisławowicza Paprockiego.
Marsz powstańców krakowskich (Do boju o Polskę…)
Do boju o Polskę, z imieniem jej mrąc,
Szły masy ludowe hartowne.
Ze znoju naszego obszarnik i ksiądz
Z tej Polski nam wznieśli katownię.
Rodzime pijawki obsiadły nas garstką.
Dym złudzeń z oczu nam opadł.
Na bruku krakowskim pod krwią robociarską
Zakwitnął nasz polski listopad.
Ref.:
To dudni nasz krok. Krokiem mrok nocy pruj,
Niech pieśń gra taranem u krat:
/O inną dziś Polskę idziemy na bój,
O komunistyczny nasz ład./ 2x
Cementem nam były niedola i głód,
Tej jutrzni nic w dziejach nie zaćmi.
W Krakowie, gdy strzelać kazano im w lud,
Żołnierze złączyli się z braćmi.
Daremnie żłobiono dzielącą nas rubież –
Pohybel i hańba jej sprawcom:
Brat chłop i robotnik, choć w mundur go ubierz,
Nie będzie swym braciom oprawcą.
Ref.:
To dudni nasz krok…
Nie zgnębią nas zdziercy, już bliski ich kres
I trzeszczy już twierdza ich z drewna.
Faszysta i szpicel, i zbir, podły pies,
To straż jej ostatnia niepewna.
Na próżno się chronią pod skrzydła tej trójcy,
Ni wstrzymać im fali, ni wzmóc jej:
O karki padalców, o nóż bratobójczy
Nie złamie się sierp rewolucji.
Ref.:
To dudni nasz krok…
Uwijaj się, zgrajo, i krew naszą żłop,
I grab, ile ręka zagarnie.
Przejrzeli już żołnierz, robotnik i chłop
I idą na bój solidarnie.
Niech śpiew ten przekleństwem brzmi zdrajcom i katom,
Niech dusi po nocach ich zmora.
Braterstwo i pokój lepiankom i chatom,
Zagłada pałacom i dworom.
Ref.:
To dudni nasz krok…
Obsada: na 1 głos.
Źródło tekstu i nut:
„Polskie pieśni rewolucyjne z lat 1918-1939”, Wydział Historii Partii Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, „Książka i Wiedzia”, Warszawa 1950, str. 79-83.
